Καθ’ όλη τη διάρκεια του κοινωνικοπολιτιστικού γίγνεσθαι, πορευόμενος ο άνθρωπος ανά τους αιώνες,  δεν έπαψε ποτέ του να αναζητά την εξέλιξη. Η ανάγκη αυτή τον οδήγησε στο να δημιουργήσει αυτό που σήμερα ονομάζουμε διαδίκτυο. Η αρχική ιδέα ήταν από τον Αμερικανικό στρατό κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου και ο σκοπός του διαδικτύου προσδιορίσθηκε στην πολιτική προστασία σε περίπτωση πυρηνικής επίθεσης από τους Ρώσους. Λίγο αργότερα, το 1969, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια δημιουργήθηκε το πρώτο σύστημα συνδεδεμένων υπολογιστών με την ονομασία “ARPANET, το οποίο και εξελίσσεται  με γοργούς ρυθμούς μέχρι και σήμερα, αλλάζοντας τον Δεκέμβριο του 1974 το όνομά του σε “Internet”.

Αδιαμφισβήτητα τα οφέλη του διαδικτύου είναι πάρα πολλά. Πλέον η καθημερινότητά μας έχει απλουστευθεί μιας και με την χρήση της τεχνολογίας διασφαλίζουμε περισσότερο χρόνο για εμάς, ενώ παράλληλα μπορούμε να επικοινωνούμε, να πραγματοποιούμε συναλλαγές και να ενημερωνόμαστε από την άνεση του σπιτιού μας. Η εξέλιξη όμως αυτή οδήγησε και στη μετάλλαξη του εγκλήματος. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο συζητάμε τον όρο “Ηλεκτρονικό Έγκλημα” ή “εγκλήματα διαδικτύου” στην καθημερινότητα μας. Ο όρος «Ηλεκτρονικό Έγκλημα» περιλαμβάνει όλες εκείνες τις αξιόποινες εγκληματικές πράξεις που τελούνται με τη χρήση υπολογιστών και δικτύων επικοινωνίας. Οι πράξεις αυτές τιμωρούνται με συγκεκριμένες ποινές από την ελληνική και τη διεθνή νομοθεσία. Αν θα θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα εγκλήματα αυτά με βάση το περιεχόμενο της επίθεσης, θα λέγαμε πως οι τρείς μεγάλες κατηγορίες είναι: α)Τα εγκλήματα κατά της προσωπικότητας και της ιδιωτικότητας, β) τα εγκλήματα κατά της περιουσίας και γ) η διακίνηση παράνομου και επιβλαβούς περιεχομένου.

Όροι όπως το “Cyberbullying”, “sexting”, “grooming”, “παιδική πορνογραφία” εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα στη ζωή μας και χαρακτηρίζονται ως  άκρως επικίνδυνοι, ιδιαίτερα για τους ανήλικους που γίνονται εύκολα θύματα λόγω της αθωότητάς τους και της άγνοιας κινδύνου που έχουν. Οι επιτήδειοι κακοποιοί  του διαδικτύου πρώτα “ψαρεύουν” πληροφορίες για τα θύματα τους κι εν συνεχεία τους επιτίθονται όταν είναι σίγουροι για τις καταστροφικές συνέπειες που θα προκαλέσουν. Παρακάτω θα αναλύσουμε τις βασικότερες απειλές καθώς και τους τρόπους να προστατέψουμε τόσο εμάς όσο και τα παιδιά μας.

Ο όρος Cyberbulling (διαδικτυακός εκφοβισμός) ή αλλιώς online bulling έγινε ευρέως γνωστός στη δεκαετία του 2010 κυρίως για τον πολύ υψηλό αριθμό επιθέσεων που πραγματοποιήθηκαν. Φαινόμενο που απασχόλησε τους εφήβους, οι οποίοι και χειρίζονταν περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν άργησε όμως να εξαπλωθεί και στους ενήλικες, οδηγώντας πολλές φορές τα θύματα μέχρι και στην αυτοκτονία. Με τον όρο διαδικτυακό εκφοβισμό θα χαρακτηρίζαμε την διαδικτυακή παρενόχληση, ιδίως σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης όπου ο θύτης δημοσιεύει απειλές για το θύμα του, το παρενοχλεί σεξουαλικά, κοινοποιεί προσωπικές πληροφορίες που αφορούν το θύμα χωρίς την συγκατάθεση του ή ακόμα του “επιτίθεται” προκαλώντας δυσμενή σχόλια για τη φήμη και την υπόληψη του. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να στοχεύει είτε πρόσωπα, είτε εταιρίες είτε ακόμα και μεγάλους οργανισμούς. Ο θύτης που σκοπό έχει να προκαλέσει αντιδράσεις σε βάρος του θύματος, επιλέγει κυρίως άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και προσπαθεί μέσω των δημοσιεύσεών του να ταπεινώσει το θύμα. Ο εκφοβισμός μεταξύ των εφήβων είναι φαινόμενο που απασχολεί κυρίως τις σχολικές κοινότητες μιας και συνήθως τα άτομα που παρουσιάζονται ως θύτες και ως θύματα ανήκουν σε κοινές σχολικές ομάδες. Η χρήση του διαδικτύου μεταφέρει τις παρενοχλήσεις αυτές πέρα από τα σύνορα της σχολικής κοινότητας, δημιουργώντας καθ’ αυτόν τον τρόπο ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα στο θύμα. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις οι θύτες απειλούν τα θύματα να μην διαρρεύσουν τον εκφοβισμό που δέχονται στους ενήλικες με αποτέλεσμα τα θύματα να εμφανίζουν διαταραχές στην προσωπικότητα τους και σε μερικές περιπτώσεις να οδηγούνται μέχρι και την αυτοχειρία για να απαλλαχθούν από τις αρνητικές συνέπειες του διαδικτυακού εκφοβισμού. Σε αρκετές χώρες αντιλαμβανόμενοι τη σοβαρότητα αυτού του φαινομένου έφτασαν μέχρι και να ψηφίσουν νόμους που αφορούν ειδικά τον διαδικτυακό εκφοβισμό και την προστασία του θύτη.

Αν προσπαθούσαμε να δώσουμε κάποιο ορισμό στη λέξη “Sexting” θα λέγαμε ότι με τον όρο “Sexting” χαρακτηρίζεται η ανταλλαγή άσεμνων φωτογραφιών, κυρίως μεταξύ ανηλίκων και εφήβων, με την χρήση κινητών τηλεφώνων ή ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2005 από την Αυστραλιανή εφημερίδα “ Sunday Telegraph Magazine”, ενώ αργότερα το 2012 καταχωρείται για πρώτη φορά στο  λεξικό “Webster”. Το “Sexting” γίνεται περισσότερο δημοφιλές με την εξέλιξη  των τηλεφώνων με κάμερα και των smartphones με πρόσβαση στο Διαδίκτυο, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν εύκολα για την αποστολή φωτογραφιών καθώς και μηνυμάτων παρόμοιου περιεχομένου. Γίνεται δε ακόμα πιο διαδεδομένο με την εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς πλέον δίδεται η δυνατότητα στους χρήστες να πραγματοποιούν νέες γνωριμίες, να συνομιλούν με άγνωστα προς αυτούς άτομα και να ανταλλάσσουν φωτογραφίες σεξιστικού περιεχομένου. Δυστυχώς πολλές φορές πραγματοποιείται αναπαραγωγή των συγκεκριμένων φωτογραφιών, χωρίς την συγκατάθεση του αρχικού αποστολέα και αποστολή σε τρίτους. Τις περισσότερες φορές έχουν στόχο τον εξευτελισμό του αρχικού αποστολέα ο οποίος μαθαίνει ότι η προσωπική φωτογραφία έχει διαρρεύσει σε τρίτα άτομα χωρίς την συγκατάθεση του. Σε αρκετές δε περιπτώσεις οι συγκεκριμένες φωτογραφίες χρησιμοποιούνται από τους θύτες για να εκβιάσουν τους αρχικούς αποστολείς των φωτογραφιών προκειμένου να μην διαρρεύσουν στους υπόλοιπους φίλους τους αυτές οι προσωπικές στιγμές. Η ανταλλαγή τέτοιου είδους φωτογραφιών δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί παράνομη, αρκεί οι συμμετέχοντες να είναι ενήλικες και να γνωρίζουν τους κινδύνους που ελλοχεύουν καθώς βέβαια και τα άτομα που τις αποστέλλουν.

Μια πολύ σημαντική απειλή για τους ανήλικους είναι το grooming (αποπλάνηση ανηλίκου). Πολλές φορές παιδόφιλοι προκειμένου να προσεγγίσουν τα ανήλικα θύματα τους, εισχωρούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα δωμάτια συζητήσεων “Chat Rooms” και προσποιούμενοι τους ανήλικους, προσελκύουν παιδιά με σκοπό να τα κακοποιήσουν. Οι παιδόφιλοι αρχίζουν συνήθως πρώτοι συζητήσεις με τα πιθανά θύματα τους, έχοντας αρχικά σκοπό να αναπτύξουν σχέση φιλίας με αυτά. Στόχος τους είναι να αποσπάσουν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τόπο διαμονής τους, τα ενδιαφέροντα, τα χόμπι και τις σεξουαλικές τους εμπειρίες. Η επικοινωνία τους μπορεί να διαρκέσει ημέρες, εβδομάδες, ακόμη και μήνες, μέχρι ο παιδόφιλος να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του παιδιού. Στη συνέχεια μεταφέροντας όλο και πιο συχνά το θέμα της συζήτησης τους σε περιεχόμενο σεξιστικού χαρακτήρα, στέλνουν στα θύματα τους διάφορες φωτογραφίες από γυμνά παιδιά προκειμένου να δώσουν την αίσθηση ότι αυτό είναι κάτι το αποδεκτό και φυσιολογικό και τα προτρέπουν να έχουν συνάντηση με στόχο την σεξουαλική επαφή. Με αυτόν τον τρόπο αποτρέπουν τα παιδιά να μιλήσουν στους γονείς τους και τους φίλους τους καθώς τους δημιουργούνται ενοχές ότι είχαν τέτοιου είδους συζητήσεις στο διαδίκτυο. Έρευνες έδειξαν ότι επιρρεπείς σε αυτή την τόσο σημαντική απειλή του διαδικτύου είναι συνήθως τα κορίτσια μεταξύ 13 έως 17 ετών. Επειδή η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη, θα πρέπει οι γονείς να ενημερώσουν από νωρίς τα παιδιά τους πως υπάρχει περίπτωση να συναντήσουν τέτοιου είδους ανθρώπους κατά τις διαδικτυακές τους περιηγήσεις, καθώς και το πώς πρέπει να αντιδράσουν σε κάτι ανάλογο.

Η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είναι επίσης ένα σοβαρό αδίκημα των ημερών μας. Δυστυχώς η ανωνυμία που παρέχει το διαδίκτυο, σε συνδυασμό με τη χρήση του ως μέσο αποστολής τέτοιου περιεχομένου, έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή όλο και περισσότερων βίντεο και  φωτογραφιών  σεξιστικού περιεχομένου από τους θύτες που εκθέτουν μικρά παιδιά σε πράξεις, παρά την θέληση τους. Όπως και το grooming έτσι και στην παιδική πορνογραφία οι θύτες δωροδοκούν μικρά παιδιά, τα πείθουν να συμμετάσχουν σε σεξουαλικές πράξεις τις οποίες και βιντεοσκοπούν για να τις διακινήσουν. Η συναισθηματική κακοποίηση που βιώνουν τα παιδιά αυτά, έχει ως αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να τα οδηγήσει στα ναρκωτικά και στην πορνεία. Σε πολλές χώρες έχει ήδη ψηφιστεί νομοθεσία ή οποία καταδικάζει αυστηρά όλους εκείνους που αναπαράγουν, προωθούν και διαμοιράζονται βίντεο με τέτοιο περιεχόμενο.

Είδαμε λοιπόν ότι η ραγδαία χρήση του διαδικτύου των τελευταίων ετών, οφειλόμενη αδιαμφισβήτητα στην χρήση των έξυπνων τηλεφώνων και των γρήγορων ταχυτήτων του διαδικτύου, αφενός μεν μας έχει απλουστεύσει τη ζωή αλλά αφετέρου δημιουργεί “χώρο” στους διαδικτυακούς κακοποιούς να δράσουν. Όπως κάθε οργανωμένη κοινωνία οφείλει να ενημερώνει τα μέλη που την απαρτίζουν για τους κινδύνους που ελλοχεύουν αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης τους, έτσι πρέπει να πράττουμε και εμείς αρχίζοντας από την ίδια μας την οικογένεια. Η καθοδήγηση των μελών της και η καλλιέργεια του αισθήματος εμπιστοσύνης σε συνάρτηση με την καθημερινή επικοινωνία που θα πρέπει να έχουμε, θα συμβάλει καταλυτικά στην προστασία των ίδιων μας των παιδιών.

Άρθρο του προέδρου της Τοπικής Διοίκησης Λασιθίου

Φραγκάκη Κωνσταντίνου στο Πανελλήνιο περιοδικό της Ι.Ρ.Α.

“Νέα της ΙΡΑ τεύχος 144”